Sumatera: Béda antarané révisi

Sekang Wikipedia, Ensiklopedia Bebas sing nganggo Basa Banyumasan: dhialek Banyumas, Purbalingga, Tegal lan Purwokerto.
Konten dihapus Konten ditambahkan
Luckas-bot (dopokan | kontrib)
c r2.7.1) (Robot Nambah: az:Sumatra
Luckas-bot (dopokan | kontrib)
c r2.7.1) (Robot Nambah: fy:Sumatra
Baris 223: Baris 223:
[[fi:Sumatra]]
[[fi:Sumatra]]
[[fr:Sumatra]]
[[fr:Sumatra]]
[[fy:Sumatra]]
[[gd:Sumatra]]
[[gd:Sumatra]]
[[gl:Sumatra]]
[[gl:Sumatra]]

Revisi per 5 Januari 2012 19.40


Sumatera

Topografi Pulau Sumatera
Geografi
Lokasi Asia Tenggara
Koordinat 0°00′ LU 102°00′ BT
Kepulauan Kepulauan Sunda Besar
Luas 470.000 km²
Ketinggian tertinggi 3.805 m
Puncak tertinggi Kerinci
Negara
Indonesia
Provinsi Aceh, Bengkulu, Jambi, Lampung, Riau, Sumatera Barat, Sumatera Selatan, Sumatera Utara, Kepulauan Bangka Belitung, Kepulauan Riau
Kota terbesar Medan (pop. 3.418.645 (2009))
Demografi
Populasi 45 juta (per 2005)
Kepadatan 96/km²
Kelompok etnik Aceh, Batak, Minangkabau, Melayu, Rejang

Sumatera atawa Sumatra kuwe pulau keenem paling gedhé nang donya sing ana nang Indonesia, luasé 443.065,8 km2. Penduduk pulau iki sekitar 42.409.510 wong (2000). Pulau iki uga dikenal nganggo jeneng sejen yaiku Pulau Percha, Andalas, atawa Suwarnadwipa (basa Sanskerta, sing artiné "pulau emas"). Nang Prasasti Padang Roco taun 1286 dipahatna swarnnabhūmi lan bhūmi mālayu kanggo nyebut pulau iki. Nang naskah Negarakertagama sekang abad ke-14 uga nyebutna maning "Bumi Malayu" (Melayu) kanggo pulau iki.

Etimologi

Jeneng Sumatera asale sekang Kerajaan Samudera (sing ana nang pesisir wetan Aceh). Dong Ibnu Batutah, petualang sekang Maroko teka maring negeri kuwe nang taun 1345, dheweke ngucapna kata Samudera dadi Samatrah, lan banjur dadi Sumatra atawa Sumatera, seterusé jeneng iki kecatet nang peta-peta abad ke-16 gaweané wong Portugis, sing nggambarna pulau iki, banjur sidane dikenal meluas gutul sekiye[1].

Jeneng asli Sumatera, kaya sing kecatet nang sumber-sumber sejarah lan crita-crita rakyat, yaiku “Pulau Emas”. Istilah pulau ameh (basa Minangkabau, artiné pulau emas) bisa ditemoni nang crita Cindur Mata sekang Minangkabau. Nang crita rakyat Lampung kecatet jeneng tanoh mas kanggo nyebut pulau Sumatera. Uga ana musafir sekang Cina sing jenengé I-tsing (634-713), sing netep nang Sriwijaya (sekiye Palembang) nganti taun-taunan dong jaman abad ke-7, nyebutna Sumatera nganggo jeneng chin-chou sing rartiné “negeri emas”.

Nang pirang-pirang prasasti, Sumatera disebut nganggo jeneng Sansekerta: Suwarnadwipa (“pulau emas”) atawa Suwarnabhumi (“lemah emas”). Jeneng-jeneng iki uwis dienggo nang naskah-naskah India sedurung Masehi. Naskah Buddha sing termasuké paling tua, Kitab Jataka, nyritakna pelaut-pelaut India nyebrangi Teluk Benggala maring Suwarnabhumi. Nang crita Ramayana dikisahna dong ngoleti Dewi Sinta, istri Rama sing diculik Ravana, gutul maring Suwarnadwipa.

Musafir Arab gole nyebut Sumatera nganggo jeneng Serendib (persisé: Suwarandib), transliterasi sekang jeneng Suwarnadwipa. Abu Raihan Al-Biruni, ahli geografi Persia sing teka maring Sriwijaya taun 1030, ngomong nek negeri Sriwijaya kuwe letaké nang pulau Suwarandib. Tapi uga ana wong sing ngarani nek Serendib kuwe Srilangka, sing ora tau disebut Suwarnadwipa.

Nang bangsa Yunani purba, Sumatera uwis dikenal nganggo jeneng Taprobana. Jeneng Taprobana Insula kuwe uwis dienggo nang Klaudios Ptolemaios, ahli geografi Yunani abad keloro Masehi, tepaté taun 165, pas dheweké menguraikan daerah Asia Tenggara nang njero karyané Geographike Hyphegesis. Ptolemaios nulis nek nang pulau Taprobana ana negeri Barousai. Ndeyané negeri sing dimaksudkna kuwe Barus nang pantai kulon Sumatera, sing terkenal awit jaman gemiyen dadi penghasil kapur barus.

Naskah Yunani taun 70, Periplous tes Erythras Thalasses, ngungkapkna nek Taprobana uga dijuluki chryse nesos, sing artiné ‘pulau emas’. Awit jaman purba para pedagang sekang daerah sekitar Laut Tengah uwis nekani Nusantara, utamané maring Sumatera. Seliyane ngoleti mencari emas, pedagang kuwe uga ngoleti kemenyan (Styrax sumatrana) lan kapur barus (Dryobalanops aromatica) sing waktu kuwe mung ana nang Sumatera. Sewaliké, para pedagang Nusantara uga uwis ngadol komoditi mereka gutul maring Asia Barat lan Afrika Timur, kaya sing ditulis nang naskah Historia Naturalis karyané Plini abad pertama Masehi.

Nang jerone kitab umat Yahudi, Melakim (Raja-raja), pasal 9, diterangna nek Nabi Sulaiman a.s. raja Israil nrima 420 talenta emas sekang Hiram, raja Tirus sing dadi bawahané dheweke. Emas iku olihé sekang negeri Ofir. Kitab Al-Qur’an, Surat Al-Anbiya’ 81, nerangna nek kapal-kapal Nabi Sulaiman a.s. berlayar maring “tanah sing Kami berkati nduwuré” (al-ardha l-lati barak-Na fiha).

Akeh ahli sejarah sing berpendapat nek negeri Ophir iku ana nang Sumatera. Perlu dicatet, kota Tirus kuwe dadi pusaté pemasaran barang-barang sekang Timur Jauh. Ptolemaios uga nulis Geographike Hyphegesis dasaré sekang informasiné pedagang Tirus sing jenengé Marinus. Akeh petualang Eropa nang abad ke-15 lan ke-16 ngoleti emas maring Sumatera jalaran nganggep nek nang kana kuwe panggonané negeri Ofir Nabi Sulaiman a.s.

Samudera dadi Sumatera

Jeneng Sumatra pertama kali disebutna nang gelar salah sijining raja Sriwijaya Haji (raja) Sumatrabhumi ("Raja lemah Sumatra"), [2] berdasarkan berita China dheweke ngirimna utusan maring China taun 1017. Pendapat liyané nyebutna nek jeneng Sumatera asalé sekang jeneng Samudera, kerajaan nang Aceh abad ke-13 lan ke-14. Para musafir Eropa awit abad ke-15 uwis nggunakna jeneng kerajaan kuwe nggo nyebut sekabehane pulau. Pada karo pulau Kalimantan sing tau disebut Borneo, sekang jeneng Brunai, daerah bagian lor pulau iku sing asale ditekani wong orang Eropa. Pada bae karo pulau Lombok sing mauné jenengé Selaparang, Lombok kuwe jeneng daerah nang pantai wetan pulau Selaparang sing pertama disinggahi pelaut Portugis.

Peralihan Samudera (nama kerajaan) menjadi Sumatera (nama pulau) menarik untuk ditelusuri. Odorico da Pordenone dalam kisah pelayarannya taun 1318 menyebutkan bahwa dia berlayar ke timur sekang Koromandel, India, selama 20 hari, lalu sampai nang kerajaan Sumoltra. Ibnu Bathutah bercerita dalam kitab Rihlah ila l-Masyriq (Pengembaraan ke Timur) bahwa pada taun 1345 dia singgah nang kerajaan Samatrah. Pada abad berikutnya, jeneng negeri atawa kerajaan nang Aceh iku diambil alih oleh musafir-musafir lain untuk menyebutkan seluruh pulau.

Pada taun 1490 Ibnu Majid membuat peta daerah sekitar Samudera Hindia lan nang sana tertulis pulau Samatrah. Peta Ibnu Majid iki disalin oleh Roteiro taun 1498 lan muncullah jeneng Camatarra. Peta buatan Amerigo Vespucci taun 1501 mencantumkan jeneng Samatara, sedangkan peta Masser taun 1506 memunculkan jeneng Samatra. Ruy d’Araujo taun 1510 menyebut pulau iku Camatra, lan Alfonso Albuquerque taun 1512 menuliskannya Camatora. Antonio Pigafetta taun 1521 memakai jeneng sing agak ‘benar’: Somatra. Tetapi sangat banyak catatan musafir lain sing lebih ‘kacau’ menuliskannya: Samoterra, Samotra, Sumotra, bahkan Zamatra lan Zamatora.

Catatan-catatan orang Belanda lan Inggris, sejak Jan Huygen van Linschoten lan Sir Francis Drake abad ke-16, selalu konsisten dalam penulisan Sumatera. Bentuk inilah sing menjadi baku, lan kemudian disesuaikan dengan lidah Indonesia: Sumatera

Sejarah

Penduduk

Secara umum, pulau Sumatera didiami oleh bangsa Melayu, sing terbagi ke dalam beberapa suku. Suku-suku besar ialah Aceh, Batak, Melayu, Minangkabau, Ogan, Komering, lan Lampung. nang wilayah pesisir timur Sumatera lan nang beberapa kota-kota besar seperti Medan, Palembang, lan Pekanbaru, banyak bermukim etnis Tionghoa. Penduduk pulau Sumatera hanya terkonsentrasi nang wilayah Sumatera Timur lan dataran tinggi Minangkabau. Mata pencaharian penduduk Sumatera sebagian besar sebagai petani, nelayan, lan pedagang.

Penduduk Sumatera mayoritas beragama Islam lan sebagian kecil merupakan penganut Protestan, terutama nang wilayah Tapanuli, Sumatera Utara. nang wilayah perkotaan, seperti Medan, Pekanbaru, lan Palembang, dijumpai beberapa orang penganut Buddha.

Transportasi

Kota-kota nang pulau Sumatera dihubungkan oleh tiga ruas jalan lintas, yakni lintas tengah, lintas timur, lan lintas barat, sing melintang sekang utara - selatan Sumatera. Selain iku terdapat pula ruas jalan sing melintang sekang barat - timur, seperti ruas Bengkulu - Palembang, Padang - Jambi, serta Padang - Dumai.

Di beberapa bagian pulau Sumatera, kereta api merupakan sarana transportasi alternatif. nang bagian selatan, jalur kereta api bermula sekang pelabuhan Panjang (Lampung) hingga Lubuk Linggau lan Palembang (Sumatera Selatan). nang tengah pulau Sumatera, jalur kereta api hanya terdapat nang Sumatera Barat. Jalur iki menghubungkan antara kota Padang dengan Sawah Lunto lan kota Padang dengan kota Pariaman. Semasa kolonial Belanda hingga taun 2001, jalur Padang - Sawah Lunto dipergunakan untuk pengangkutan batu bara. Tetapi semenjak cadangan batu bara nang Ombilin mulai menipis, maka jalur iki tidak berfungsi lagi. Sejak akhir taun 2006, pemerintah provinsi Sumatera Barat, kembali mengaktifkan jalur iki sebagai jalur kereta wisata.

Di utara Sumatera, jalur kereta api membentang sekang kota Medan sampai ke kota Tebing Tinggi. Pada jalur ini, kereta api dipergunakan sebagai sarana pengangkutan kelapa sawit lan penumpang.

Penerbangan internasional dilayani sekang Banda Aceh (Bandar Udara Internasional Sultan Iskandar Muda), Medan (Bandar Udara Internasional Polonia), Padang (Bandara Internasional Minangkabau, lan Palembang (Bandar Udara Internasional Sultan Mahmud Badaruddin II). Sedangkan pelabuhan kapal laut ada nang Belawan (Medan), Teluk Bayur (Padang), lan Bakauheni (Lampung).

Ekonomi

Pulau Sumatera merupakan pulau sing kaya dengan hasil bumi. sekang lima provinsi kaya nang Indonesia, tiga provinsi terdapat nang pulau Sumatera, yaitu provinsi Nanggroe Aceh Darussalam, Riau lan Sumatera Selatan. Hasil-hasil utama pulau Sumatera ialah kelapa sawit, tembakau, minyak bumi, timah, bauksit, batu bara lan gas alam. Hasil-hasil bumi tersebut sebagian besar diolah oleh perusahaan-perusahaan asing, seperti misalnya PT Caltex sing mengolah minyak bumi nang provinsi Riau.

Tempat-tempat penghasil barang tambang ialah :

  • Arun (NAD), menghasilkan gas alam.
  • Pangkalan Brandan (Sumatera Utara), menghasilkan minyak bumi
  • Duri, Dumai, lan Bengkalis (Riau), menghasilkan minyak bumi
  • Tanjung Enim (Sumatera Selatan), menghasilkan batu bara
  • Plaju lan Sungai Gerong (Sumatera Selatan), menghasilkan minyak bumi
  • Tanjung Pinang (Kepulauan Riau), menghasilkan bauksit
  • Indarung (Sumatera Barat), menghasilkan semen
  • Sawahlunto (Sumatera Barat), menghasilkan batubara

Beberapa kota nang pulau Sumatera, juga merupakan kota perniagaan sing cukup penting. Medan kota terbesar nang pulau Sumatera, merupakan kota perniagaan utama nang pulau ini. Banyak perusahaan-perusahaan besar nasional sing berkantor pusat nang sini.

Geografis

Pulau Sumatera terletak nang bagian barat gugusan kepulauan Nusantara. nang sebelah utara berbatasan dengan Teluk Benggala, nang timur dengan Selat Malaka, nang sebelah selatan dengan Selat Sunda, lan nang sebelah barat dengan Samudra Hindia. nang sebelah timur pulau, banyak dijumpai rawa sing dialiri oleh sungai-sungai besar sing bermuara nang sana, antara lain Asahan (Sumatera Utara), Sungai Siak (Riau), Kampar, Inderagiri (Sumatera Barat, Riau), Batang Hari (Sumatera Barat, Jambi), Musi, Ogan, Lematang, Komering (Sumatera Selatan), lan Way Sekampung (Lampung). Sementara beberapa sungai sing bermuara ke pesisir barat pulau Sumatera diantaranya Batang Tarusan (Sumatera Barat), lan Ketahun (Bengkulu).

Di bagian barat pulau, terbentang pegunungan Bukit Barisan sing membujur sekang utara hingga selatan. Sepanjang bukit barisan terdapat gunung-gunung berapi sing masih aktif, seperti Geureudong (Aceh), Sinabung (Sumatera Utara), Marapi, Talang (Sumatera Barat), Gunung Kaba (Bengkulu), lan Kerinci (Sumatera Barat, Jambi). nang pulau Sumatera juga terdapat beberapa danau, nang antaranya Danau Laut Tawar (Aceh), Danau Toba (Sumatera Utara), Danau Singkarak, Danau Maninjau, Danau Diatas, Danau Dibawah, Danau Talang (Sumatera Barat), Danau Kerinci (Jambi) lan Danau Ranau (Lampung lan Sumatera Selatan).

Daftar gunung nang Sumatera

Sumber daya alam

Administrasi

Provinsi nang Sumatera

Kota besar

Berikut 10 kota besar nang Sumatera berdasarkan jumlah populasi taun 2009.[3]

Urutan Kota, Provinsi Populasi
1 Medan, Sumatera Utara 3,418,645
2 Palembang, Sumatera Selatan 1,271,855
3 Padang, Sumatera Barat 960,184
4 Bandar Lampung, Lampung 916,561
5 Pekanbaru, Riau 763,275
6 Jambi, Jambi 454,686
7 Bengkulu, Bengkulu 373,243
8 Banda Aceh, Aceh 287,769
9 Pematang Siantar, Sumatera Utara 209,568
10 Lubuklinggau, Sumatera Selatan 189,371

basa

Budaya

Lihat pula

Referensi

  1. Nicholaas Johannes Krom, De Naam Sumatra, BKI, 100, 1941.
  2. Munoz. Early Kingdoms. hlm. 175. 
  3. Helders, Stefan. "Indonesia: largest cities and towns and statistics of their population". World Gazetteer. http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-101. Diakses pada 21 April 2009. 

Pranala luar